Ադրինե Աղաբաբյան

Ամպեր կամ երկինք նկարելիս մենք միշտ ընտրում ենք կապույտ կամ երկնագույն մատիտներ։ Ճիշտ է, երբ նայում ենք վերև,  երկինքը ծովի պես կապույտ է երևում, և մեր մտքով չի էլ անցնում, որ այդ կապույտի տակ թաքնված են բազմաթիվ այլ գույներ։ Դե ուրեմն,  ճիշտ ժամանակն է իմանալու` ինչու է երկինքը կապույտ։

Երկիր մոլորակը շրջապատված է օդի շերտերով։ Այն օդը, որը մենք շնչում ենք իր մեջ պարունակում է թթվածին, ազոտ, ածխաթթու գազ,  մասամբ նաև ջուր և անտեսանելի մանրէներ։ Երբ արևն արձակում է իր շողերը, օդը՝ իր մեջ կուտակած այդ գազերի շնորհիվ տարբեր  երանգներ է  ստանում՝ սպիտակից մինչև կարմիր, կարմիրից էլ մինչև նարնջագույն, դեղին, կանաչ, երկնագույն, կապույտ, մանուշակագույն…

Եվ ահա, երբ այդ բազմագույն ճառագայթն անցնում է օդի հաստ շերտով, օդի մասնիկները շաղ են տալիս այդ բոլոր գույները, իսկ առավել շատ, նրա մանուշակագույն, կապույտ և երկնագույն մասերը, այդ պատճառով էլ երկինքը գունավորվում է երկնագույնով։

Պարզվում է, որ արևի ճառագայթներն են ներկում օդը մեր գլխավերևում։ Իսկ երբ արևը հեռանում է ու իր տեղը ժամանակավորապես զիջում է լուսնին, երկինքը սև  է երևում: Պատճառն այն է, որ լուսինը չի կարող արևի պես ճառագայթներ արձակել։

Հարցեր և առաջադրանքներ

1․ Դուրս գրիր անծանոթ բառերը և էլեկտրոնային բառարանի օգնությամբ բացատրի՛ր.

2․ Ի՞նչ գույն ունի երկինքը:

3․ Ի՞նչ է պարունակում օդը, որը մենք շնչում ենք:

4․ Գրի՛ր տրված բառերի հականիշ (հակառակ իմաստ) բառերը.

Վերև-

սպիտակ-

հաստ-

հեռանալ-

5․ Ի՞նչ կուզեիր, որ երկնքից թափվեր (Տեղադրի՛ր քո բլոգում):

6․ Փորձի՛ր բացատրել, թե ինչու է երկինքը կապույտ:

Ինչո՞ւ է երկինքը կապույտ

Տեղեկատվական

Ամպեր կամ երկինք նկարելիս մենք միշտ ընտրում ենք կապույտ կամ երկնագույն մատիտներ։ Ճիշտ է, երբ նայում ենք վերև,  երկինքը ծովի պես կապույտ է երևում, և մեր մտքով չի էլ անցնում, որ այդ կապույտի տակ թաքնված են բազմաթիվ այլ գույներ։ Դե ուրեմն,  ճիշտ ժամանակն է իմանալու` ինչու է երկինքը կապույտ։

Երկիր մոլորակը շրջապատված է օդի շերտերով։ Այն օդը, որը մենք շնչում ենք իր մեջ պարունակում է թթվածին, ազոտ, ածխաթթու գազ,  մասամբ նաև ջուր և անտեսանելի մանրէներ։ Երբ արևն արձակում է իր շողերը, օդը՝ իր մեջ կուտակած այդ գազերի շնորհիվ տարբեր  երանգներ է  ստանում՝ սպիտակից մինչև կարմիր, կարմիրից էլ մինչև նարնջագույն, դեղին, կանաչ, երկնագույն, կապույտ, մանուշակագույն…

Եվ ահա, երբ այդ բազմագույն ճառագայթն անցնում է օդի հաստ շերտով, օդի մասնիկները շաղ են տալիս այդ բոլոր գույները, իսկ առավել շատ, նրա մանուշակագույն, կապույտ և երկնագույն մասերը, այդ պատճառով էլ երկինքը գունավորվում է երկնագույնով։

Պարզվում է, որ արևի ճառագայթներն են ներկում օդը մեր գլխավերևում։ Իսկ երբ արևը հեռանում է ու իր տեղը ժամանակավորապես զիջում է լուսնին, երկինքը սև  է երևում: Պատճառն այն է, որ լուսինը չի կարող արևի պես ճառագայթներ արձակել։

Հարցեր և առաջադրանքներ

1․ Դուրս գրիր անծանոթ բառերը և էլեկտրոնային բառարանի օգնությամբ բացատրի՛ր.

2․ Ի՞նչ գույն ունի երկինքը:

3․ Ի՞նչ է պարունակում օդը, որը մենք շնչում ենք:

4․ Գրի՛ր տրված բառերի հականիշ (հակառակ իմաստ) բառերը.

Վերև-

սպիտակ-

հաստ-

հեռանալ-

5․ Ի՞նչ կուզեիր, որ երկնքից թափվեր (Տեղադրի՛ր քո բլոգում):

6․ Փորձի՛ր բացատրել, թե ինչու է երկինքը կապույտ:

ափայլ լուսնով: Բայց… սա ի՞նչ է: Հրավառ  մի կետ գիծ քաշեց երկնքում և մարեց: «Աստղ ընկավ»,-ասում են տեսնողները:

Ա՞ստղ…Ո՛չ, դա ինչ-որ ուրիշ բան է, քանի որ աստղերը չեն ընկնում: Դրանք տիեզերական տարածության մեջ շարժվող տարբեր չափի քարեր են, որոնք ձգվելով Երկրի կողմից, շատ մեծ արագությամբ մտնում են մթնոլորտ և այրվում: Այդ այրման կարճատև բռնկումն էլ մենք տեսնում ենք և ասում. «Աստղ ընկավ»:

Երկնային այս փոքրիկ «հյուրերը», որոնք այրվում են ինչ-որ տեղ՝ Երկրից շատ բարձր, կոչվում են ասուպներ, երկնաքարեր:

Հատկապես օգոստոս-նոյեմբեր ամիսներին Արեգակի շուրջը պտտվելիս Երկիրը հանդիպում է տիեզերական շատ քարերի: Ահա թե ինչու այդ ժամանակ հաճախ կարելի է երկնքում տեսնել հրեղեն բռնկումներ:

Երբեմն հատուկենտ խոշոր երկնաքարերի, այնուամենայնիվ, հաջողվում է անցնել մթնոլորտի միջով և ընկնել Երկրի վրա:

Հարցեր և առաջադրանքներ

1․ Տեքստում նշված բառերն առանձնացրո՛ւ և բառարանի օգնությամբ բացատրի՛ր։

2․  Ինչ է նշանակում «աստղ ընկավ» արտահայտությունը։

3․ Ի՞նչ են իրականում տեսնում մարդիկ, երբ ասում են «աստղ ընկավ»։

4․ Ինչպես են անվանում այս երկնային մարմինները։

5․ Որ ամիսներին է ավելի հաճախ նկատվում այս երևույթը։

6․ Ինչ է լինում, երբ խոշոր երկնաքարերը անցնում են մթնոլորտի միջով։

Տեղեկատվական

Երբ Արևը մայր է մտնում, երկինքը մթնում է, և այնտեղ հայտնվում են աստղերը: Դրանք անթիվ-անհամար են: Այնքան շատ, որ ինչքան էլ ուզենանք, չենք կարողանա հաշվել: Դա միայն գիտնականները կարող են անել: Բայց գիտե՞ ք, որ իրականում աստղերն էլ Արևի նման մեծ են, Արևի նման պայծառ ու տաք: Այսինքն` նրանք բոլորն էլ հրեղեն վիթխարի գնդեր են, ինչպես Արևը: Բայց աստղերը մեզանից միլիոն անգամ ավելի հեռու են, քան Արևը: Իսկ մեզ մոտիկ, սեղանին դրված մոմի լույսն ավելի պայծառ է երևում, քան հեռվում գտնվող մեքենայի կամ խարույկի պայծառ լույսը:

Այդ է պատճառը, որ աստղերը մութ երկնքում ընդամենը թույլ լույս արձակող կետեր են թվում:

Երկրից մենք աստղերին ենք նայում անընդհատ շարժման մեջ գտնվող օդի շերտի միջով, այդ պատճառով աստղերի լույսը մեզ թվում է անկայուն, և գիշերային երկնքում աստղերն ասես թարթում են:

Անզեն աչքով դիտելիս բոլոր աստղերը թվում են միևնույն գույնի՝ կապտասպիտակավուն։ Բայց իրականում նրանք տարբեր գույներ ունեն, և գույնը կախված է աստղի ջերմաստիճանից։

Շատ բարձր ջերմաստիճան ունեցող աստղերը, որոնք կոչվում են ջերմ աստղեր, ունեն կապույտ գույն։ Միջին ջերմաստիճանի աստղերը դեղնանարնջագույն են։ Իսկ համեմատաբար ցածր ջերմաստիճան ունեցողները, որոնք կոչվում են նաև սառը աստղեր, ունեն կարմիր գույն։

Մեր Արեգակը միջին աստիճանի դեղին գույն աստղ է. երբ այն սպառի իր ջրածնային վառելիքի պաշարը, կանցնի ակտիվության վերջին փուլ, կվերածվի կարմիր աստղի և ի վերջո կհանգչի:

Հարցեր և առաջադրանքներ

1․ Տրված բառերը բառարանի օգնությամբ բացատրի՛ր․

վիթխարի-շատ մեծ, հսկա

անզեն – առանց զենքի

անկայուն – ոչ հաստատուն, փոփոխական

հրեղեն -մեծ, հսկա
սպառել -ծախսել,վերջացնել

վերածվել – անփոփել

2․ Շարունակի՛ր.

Երբ Արևը մայր է մտնում,մթնում է։

Բայց աստղերը մեզանից միլիոն անգամ հեռու են, քան արևը։

Այդ է պատճառը, որ աստղերը մութ երկնքում թույլ լույս են տալիս։

3․ Ի՞նչ գույն են աստղերը:
Կապտասպիտակավուն

4․ Ինչի՞ց է կախված աստղի գույնը:

Ջերմաստիճանից

5․ Ի՞նչ նոր բան իմացար: Գրի՛ր բլոգումդ։

Ես իմացա, որ աստղերը արևից ավելի մեծ են։

Տեղեկատվական

Ամեն օր Արևը դուրս է գալիս, ու լույսը բացվում է, իսկ երբ մայր է մտնում, օրը մթնում է: Իրականում մեր երկրագունդը պտտվում է Արևի շուրջը, և Արեգակն է լուսավորում Երկիրը: Արևը նաև տաքություն է տալիս մեզ: Այն շիկացած գունդ է. նրա վրա ամեն ինչ հալված եռում է: Եթե Արեգակը չլինի, Երկրի վրա ամեն ինչ կսառչի: Ե՛վ բույսերը, և՛ կենդանիները, և՛ մարդիկ չեն կարողանա ապրել առանց լույսի և ջերմության, ինչպես և` առանց օդի:Ուրեմն առանց Արևի Երկրի վրա չի կարող կյանք լինել:Երբ մեզ մոտ մութ է, Արեգակը երկրագնդի հակառակ կողմն է լուսավորում: Բայց այդ ժամանակ իր լույսը տալիս է Լուսնին, Լուսինն էլ փոխանցում (անդրադարձնում) է մեզ, և գիշերը սարսափելի խավար չի լինում:

Հարցեր և առաջադրանքներ

1. Գրի՛ր հոմանիշները:

արեգակ- արև

ջերմություն-տաք

խավար-մութ

• Արևն ա՞ստղ է, թե՞ մոլորակ:
  Մոլորակ
• Գիշերը երկնքում ի՞նչ ես տեսնում:
  Լուսին,աստղեր
• Լուսինը երկնքում ի՞նչ է անում:
  Փոխանցում է լույսը արևի
• Աստղերը երկնքում ի՞նչ են անում:
  Լույս են տալիս
• Շարունակի՛ր.

Իրականում մեր երկրագունդը պտտվում է արեի շուրջ։

Եթե Արեգակը չլինի, երկրի վրա ամեն ինչ կսառչի։

Երբ մեզ մոտ մութ է, Արեգակը երկրագնդի հակառակ կողմն է լուսավորում։

Տեղեկատվական

Երկնքում Արևն ու Լուսինը նույն մեծության են թվում։
Բայց չէ՞ որ ամեն ինչ հեռավորությունից է կախված (հեռվում սավառնող մեծ ինքնաթիռը մեզ ավելի փոքրիկ է թվում, քան մեր կողքին նստած թռչնակը)։
Արևը մեզանից շատ ավելի հեռու է, քան Լուսինը։ Դրա փոխարեն այն ավելի մեծ է Լուսնից։

Լուսնի մակերևույթը տխուր տեսք ունի։ Այն շատ մուգ գույնի է և ծածկված է մեծ ու փոքր փոսերով։ Լուսնի վրա կան  նաև լեռներ։ Փոսերը մեզ երևում են մուգ կետերի տեսքով։ Լեռներն էլ սրագագաթ չեն, մի տեսակ կլոր տեսք ունեն։
Լուսնի վրա ո՛չ օդ կա, ո՛չ ջուր։ Պարզ է, որ այնտեղ կյանք չի կարող լինել։
Լուսինն իր լույսը չունի, այն ընդամենը փոխանցում, անդրադարձնում է Արևի՝ իր վրա ընկած լույսը։

Հարցեր և առաջադրանքներ

1. Դուրս գրի’ր անծանոթ բառերը և էլեկտրոնային բառարանի օգնությամբ բացատրի՛ր.
2. Արևն է մեզանից հեռո՞ւ, թե՞ Լուսինը:
   Արևը
3. Արևն է ավելի մե՞ծ, թե՞ Լուսինը:
   Արևը
4. Շարունակի՛ր.

Արևը մեզնից շատ ավելի հեռու է, քան լուսինը։

Այն շատ մուգ գույնի է և ծածկված է մեծ ու փոքր փոսօկներով։

Լուսնի վրա ոչ օդ կա,ոչ ջուր։

Լուսինն իր լույսը չունի, այն ընդամենը փոխանցում է արևի լույսը։

Մի անգամ Բալզաթի անտառի խորքում, որտեղ առավոտյան ծաղիկներն ու գետակը երգում էին, իսկ գիշերը լուսատիտիկները պարում էին, հավաքվել էին բալզաթցիները։ Նրանք հիացած լսում և նայում էին ու ուրախանում։ Հանկարծ ինչ որ բան տեղի ունեցավ։ Լուսատիտիկները անհետացան, ծաղիկներն ու առվակները լռեցին։ Բոլորը շփոթված էին։ Նրանց առաջնորդը ասաց, որ պետք է հասկանալ, թե ինչու լռեցին ծաղիկներն ու առվակը, իսկ լուսատիտիկները անհետացան։ Նրանք հարցրեցին ծառերին, որոնք շշնջում էին։ Եվ մի փոքրիկ ճյուղ թեքվեց դեպի լեռան կողմը։ Նրանք հասան լեռան գագաթին և տեսան, մի մարդուկի, որը աղտոտել էր առվակի ջուրը։ Նրանք ասացին մարդուկին, որ եթե առվակի ջուրը մաքուր չլինի, երբեք ծաղիկներն ու առվակը չեն երգի։ Մարդուկը ներողություն խնդրեց և բոլորը մաքրեցին առվակը։

Երբ նրանք վերադարձան՝ ծաղիկներն ու առվակը նորից երգում էին։ Բոլորը միասին պարում էին առվակի կողքին։ Այդ օրվանից, նրանք գյուղում, ամեն գարուն առվակի կողքին ծառ էին տնկում։

Հայրենի տուն

Վահագն Դավթյան

Թե հրաշքով ճամփաս տանի

Դեպի Եփրատ ու մանկություն,

Հոտոտելով քեզ կգտնեմ,

Հայրենական փոքրիկ իմ տուն։

Այն կապույտից ու այն ոսկուց,

Որ ջրերին էին թառում,

Կճանաչեմ ու կգտնեմ

Իմ մանկության ոսկե առուն։

Հազարի մեջ կճանաչեմ

Իմ մանկության բարակ բարդին,

Որ խշշում էր երկինքն ի վեր,

Երկինքն առած իր սաղարթին:

Եվ օդի մեջ, ոլորտի մեջ,

Հովերի մեջ լուսաբացի

Ես կգտնեմ բույրերը տաք

Մեր տան ծխի ու մեր հացի:

Թե հրաշքով ճամփաս տանի

Դեպի Եփրատ ու մանկություն,

Հոտոտելով քեզ կգտնեմ,

Հայրենական փոքրիկ իմ տուն։

Հարցեր և առաջադրանքներ

1. Դո՛ւրս գրիր անծանոթ բառերը և էլեկտրոնային բառարանի օգնությամբ բացատրի՛ր:
2. Որտե՞ղ է հեղինակը գտնում իր մանկության տունը: Նշի՛ր այն հատվածը, որտեղ դա երևում է:
3. Նկարագրիր դեպի ձեր տուն տանող ճանապարհը։ Ի՞նչ բույրեր, ձայներ, տեսարաններ կան։
4. Պատկերացրու՝ ճամփորդ ես։ Մի քանի նախադասությամբ գրիր՝ ու՞ր կտանի քեզ ճանապարհը։
5. Օգտվելով համացանցից՝ տեղեկություններ հավաքիր Եփրատի մասին և հրապարակիր բլոգումդ։։
6. Paint նկարչական ծրագրով պատկերիր քո տան հետ կապված ամենաուրախ հիշողությունը, կամ ամենասիրելի վայրը։

1․ Սաղարթին- տերևներով լեցուն

3․ Մեր տուն տանող ճանապարհին գտնվում է Էրեբունի թանգարանը։ Լսվում է մեքենաների և շների ձայները։

4․ Ճանապարհը ինձ կտանի իմ սիրած վայրը, որտեղ ես շատ եմ սիրում լինել իմ ծնողների հետ։